10 geweldige manieren waarop mensen de Holocaust hebben overleefd

De Holocaust toonde de verschrikkingen die mensen elkaar kunnen aandoen. Toch toont de veerkracht van degenen die het brute bewind van de nazi’s hebben meegemaakt, de kracht van de menselijke geest. Degenen die aan de Holocaust ontsnapten, deden dat door sluwheid, durf en de pure onwil om toe te geven aan het kwaad om hen heen.

10. Kazimierz Piechowski

Tussen 1940 en 1945 werden ongeveer 1,1 miljoen mensen gedood in de concentratiekampen van Auschwitz. Hoewel de nazi’s elk uur honderden mensen vermoordden, konden er slechts 144 ontsnappen tijdens de vijf jaar dat het kamp in gebruik was. Onder hen was Kazimierz Piechowski, wiens uitbraak met drie andere mannen leest als een Hollywood-drama.

Piechowski had al geprobeerd te vluchten uit zijn geboorteland Polen toen de nazi’s in 1939 arriveerden. De 19-jarige werd op weg naar de Hongaarse grens betrapt om zich met verzetskrachten te bundelen. Acht maanden later was hij een van de eerste mensen die met het tweede transport ooit naar Auschwitz werden verscheept. Piechowski werd gedwongen delen van het kamp te bouwen. Hij was ook een van de arbeiders die gedwongen werden de lichamen van mannen, vrouwen en kinderen te verplaatsen die door de SS waren neergeschoten. De gevangenen werden gedwongen tot 15 uur per dag te werken. Sommige gevangenen kregen werk dat hen toegang verschafte tot de lijst van geplande executies.

Een van Piechowski’s vrienden, Eugeniusz Bendera, hoorde dat hij zou worden neergeschoten. Bendera vertelde Piechowski dat hij een auto kon regelen om te ontsnappen, maar een auto was niet genoeg. Ze hadden toegang tot de opslagruimten, waar alles, van uniformen tot munitie, werd bewaard. Op een ochtend maakte Piechowski een bout los van een luik in de kolenkelders van de magazijnen. Het was 20 juni 1942, een zaterdag – er waren minder Duitsers in het weekend. De vier samenzweerders verzamelden containers met keukenafval en vertelden een bewaker dat ze de taak hadden om het afval weg te halen. De bewaker wuifde hen het hoofdkamp uit.

De vier mannen stalen vier SS-uniformen. Bendera gebruikte een gekopieerde sleutel om in de garage van het kamp te komen en stal de snelste auto in Auschwitz, die toevallig van de kampcommandant was. Ze reden naar de hoofdingang, maar wisten niet of ze een pas nodig hadden om eruit te komen. Toen ze dichterbij kwamen, bleef de poort gesloten. Het viel op Piechowski, in het uniform van de hoogste officier, om een ​​van de meest noodlottige imitaties in de geschiedenis te doen. In zijn beste Duits schreeuwde hij naar de bewaker om open te doen, anders dreigend met vergelding. De bange bewaker gehoorzaamde.

Na twee uur rijden over achteraf weggetjes door het bos, lieten de vier mannen hun auto achter en gingen te voet op pad. Piechowski en Bendera sloten zich aan bij het Poolse thuisleger om tegen de nazi’s te vechten. Volgens Piechowski leidde hun gewaagde uitbraak tot een van de meest iconische beelden van de Holocaust: genummerde tatoeages zodat gevangenen permanent konden worden geïdentificeerd. Volgens Piechowski: “Geen ander kamp gebruikte nummering – het was onze ontsnapping die ertoe leidde.”

9. De familie Stermer

In 1962 vestigde de Fransman Michel Siffre een wereldrecord voor tijd doorgebracht onder de grond. Toch waren de 205 dagen van Siffre al verslagen door meer dan een dozijn vrouwen en kinderen. Vanaf 1943 verstopten 38 Joden zich onder de tarwevelden van West-Oekraïne. Ze waren daar 344 dagen, maar het verhaal bleef onverteld tot 1993, toen de Amerikaanse speleoloog Chris Nicola het ontdekte.

Nicola was Priest’s Grotto aan het verkennen, ’s werelds 10e langste grot met een lengte van 124 kilometer. De luchtvochtigheid is daar 90 procent en de temperatuur schommelt rond de 10 graden Celsius. Dit zou een grotendeels ongerepte plek zijn, maar Nicola zag schoenen, knopen en andere tekenen dat er mensen hadden gewoond. Lokale bewoners zeiden dat de voorwerpen er al tientallen jaren lagen. Nicolas deed verder onderzoek en ontmoette de familie Stermer, die onthulde dat zij en verschillende andere Joodse families tijdens de Tweede Wereldoorlog hun toevlucht hadden gezocht in de grot. Ze hadden het geluk gehad een ondergronds zoetwatermeer te vinden, maar eten was moeilijker.

De mannen van de groep moesten bovengronds gaan om te onderhandelen over graan of om groenten te stelen. Deeg en wortels waren bijna hun hele dieet. Ze richtten een ondergrondse keuken op en zelfs een molensteen om meel te malen. De verscholenen leden aan scheurbuik en verloren tot een derde van hun lichaamsgewicht. Wonder boven wonder werd niemand ernstig ziek. Brandhout verzamelen was het gevaarlijkst. De mannen moesten in het donker bomen omhakken, maar het was rumoerig.

Een dag nadat ze graan hadden gekregen, werden enkele Joden door de Oekraïense politie terug naar de grot gevolgd. Ze werden gered door een zak met voedsel in de ingang van de grot. De autoriteiten geloofden dat de Joden gewapend waren en meerdere ingangen hadden, dus wachtten ze maar af. Niemand verliet de grot gedurende zes weken en de nazi-collaborateurs gaven het uiteindelijk op. Toen de Duitsers door het Rode Leger werden verdreven, liet een van de oppervlaktehelpers van de groep een briefje in een fles in de ingang van de grot vallen. “Het was ongelooflijk om te denken dat ik naar buiten kon gaan, bij daglicht rond kon lopen, en dat niemand zou me vermoorden”, zei Shulim Stermer, die toen in de twintig was. Alle 38 mensen die de grot binnengingen, kwamen er levend uit.

8. Leo Bretholz

Leo Bretholz was 17 toen hij zijn huis in Oostenrijk moest ontvluchten. Het was 1938 en Joodse mannen werden dagelijks door de nazi’s gearresteerd. Bretholz’ moeder kocht een treinkaartje voor hem naar Trier, vlakbij de Duitse grens met Luxemburg. De jonge wegloper stak de rivier de Sauer over om Duitsland te ontvluchten en stak over naar België. Maar dat was pas het begin van zeven jaar extreem rennen, onderduiken en veel ontsnappen.

Bretholz sliep in greppels, vond toevlucht in kloosters en verstopte zich met zijn volk in joodse getto’s. Hij werd in 1940 gearresteerd en ontsnapte door onder een hek te graven. Hij werd nog zes keer door de nazi’s gevangengenomen, maar hij maakte zijn meest spectaculaire ontsnapping in 1942. Op 5 november werd hij in een veewagen gepropt op een nazi-trein die op weg was naar Auschwitz. Samen met een andere man bracht hij de hele dag door aan de tralies van zijn cel.

Toen het donker werd, sprong hij uit de rijdende trein. Hij moest wachten tot de trein in een bocht langzamer ging rijden en de zoeklichten van nazi-bewakers niet op hem schenen. Eind jaren veertig sloot Bretholz zich aan bij een joodse verzetsgroep die tegen de nazi’s vocht, identiteitsbewijzen vervalste en Duitse troepen achtervolgde. Hij verhuisde na de oorlog naar de VS en werd een kroongetuige in rechtszaken die erop gericht waren schadevergoeding te krijgen van de Franse spoorwegmaatschappij die medeplichtig was aan het vervoer van Joden naar hun dood. Hij schreef een boek met een titel geïnspireerd op zijn grote ontsnapping, Leap Into Darkness.

7. De uitbraak van Sobibor

Een derde van de zes miljoen Joden die tijdens de Holocaust zijn omgekomen, stierf tussen maart 1942 en oktober 1943 in drie kampen in Oost-Polen. In een daarvan, Sobibor, werden de slachtoffers met een trein vervoerd en kregen ze te horen dat ze werden gedoucht om ziekte te voorkomen . De gevangenen vierden dit nieuws vaak na zoveel uren in een treinwagon te zijn gepropt. Daarna werden ze naar een gaskamer geleid. De nazi’s hielden 600 ‘werkjoden’ in leven, maar ze zouden deze mannen voortdurend doden en vervangen om de ​​kans op rebellie te voorkomen.

Tegen de zomer van 1943 naderden de Sovjets de kampen en Himmler wilde alle sporen van hen uitwissen. De Joodse arbeiders realiseerden zich dat hun dood onvermijdelijk was toen er geen treinen meer aankwamen. Sommigen slaagden erin om op de vlucht te slaan, maar voor elke ontsnapte werden 10 Joden geëxecuteerd. Rondom het kamp was een mijnenveld aangelegd. Een massale uitbraak was de enige overgebleven optie. De Joden maakten een plan om in oktober uit te breken, toen de strengste SS-officier van het kamp met verlof was.

Op 14 oktober om 16:00 uur lokten de intriganten 11 bewakers in individuele vallen. De telefoonlijnen van het kamp werden doorgesneden. Maar terwijl de dagelijkse lijst van gevangenen werd afgeroepen, vond een bewaker een van zijn dode collega’s en sloeg alarm. Een van de leiders van de opstand sprong op een tafel en zei tegen iedereen dat ze moesten rennen, terwijl hij de menigte zei “de wereld te laten weten wat hier is gebeurd”.

Tijdens de ontsnapping werden 250 mensen gedood door de nazi’s. Onder de 58 die het overleefden, was de 16-jarige Thomas Blatt, die tijdens zijn ontsnapping werd neergeschoten en voor dood achtergelaten door een boer. Hij verhuisde naar Californië en heeft werken gepubliceerd en interviews gegeven over zijn ervaringen. Hij getuigde in 2009 tegen een van de kampbewakers, Jan Demjanjuk, en werd ook een van de weinige overlevenden die privé iemand achter de wreedheden interviewde.

6. De zusters Arshanskaya

In de winter van 1941 vielen nazi-troepen de Oekraïense stad Charkov binnen. Veel Joden stierven, sommigen hingen aan lantaarnpalen. De soldaten dwongen duizenden om 20 kilometer (12 mijl) buiten de stad te marcheren. De zussen Arshanskaya, de 14-jarige Zhanna en de 12-jarige Frina, bevonden zich tussen 13.000 mensen die in een oude tractorfabriek waren gepropt die was ontworpen om 1.800 huizen te huisvesten. De vader van de meisjes kocht een Oekraïense bewaker om met een gouden zakhorloge om de vrijlating te verzekeren van een van zijn dochters.

Hij zei tegen Zhanna dat ze moest vluchten, omdat het oudere meisje meer kans had om te overleven. Zhanna heeft haar vader nooit meer gezien, maar werd binnen een paar dagen herenigd met Frina. Het jongere meisje heeft nooit onthuld hoe ze kon ontsnappen. De zussen vonden hun weg naar een weeshuis, waar het personeel valse identiteiten voor hen creëerde. Zhanna speelde al piano sinds ze vijf was. Toen een lokale pianostemmer haar hoorde spelen, bood hij de twee meisjes een plaats aan bij een muziekgezelschap dat de bezettende nazi-troepen vermaakte. De meisjes begonnen zich in de schijnwerpers te verstoppen en zorgden voor amusement voor de mensen die hadden geprobeerd hen ter dood te veroordelen.

‘We waren een kostbaar goed voor de Duitsers’, zei Zhanna later. Hun waarde voor de nazi’s redde hun leven. Ze werden verraden als joden, maar de soldaten verklaarden dat er geen bewijs was en hielden de meisjes in de buurt. Tegen het einde van de oorlog werd de muziekgroep naar het nazi-hartland van Berlijn gebracht. Toen de bevrijders in 1945 arriveerden, werden de meisjes naar een kamp gebracht dat gerund werd door de Amerikaanse officier Larry Dawson. Zijn broer was een ervaren muzikant en de Holocaust vormde geen belemmering voor liefdesverhalen.

Zhanna trouwde met David Dawson nadat ze naar de Verenigde Staten was verhuisd. Ze heeft één aandenken uit haar leven voordat de nazi’s arriveerden: een blad met haar favoriete muziek. Zhanna greep het en hield het bij haar toen haar familie uit hun huis werd verdreven. Het wordt bewaard in een kluis, als een schat voor toekomstige generaties van haar familie.

5. Stanislaw Jerzy Lec

De Poolse dichter Stanislaw Jerzy Lec was een journalist die in Polen werkte toen de nazi’s binnenvielen. Hij probeerde naar Roemenië te vluchten, maar werd gepakt en geplaatst in het concentratiekamp Ternopil, waar hij het bos in werd geleid, een schop kreeg en gedwongen werd zijn laatste rustplaats te graven. De bewakers die Lec hadden meegenomen, verveelden zich en hadden honger. Een van hen werd gedwongen bij de gevangene te staan, terwijl de rest vertrok om te eten. Lec wachtte tot het juiste moment en doodde zijn ontvoerder met een slag in de nek. Later legde hij het moment vast met het volgende gedicht:

Hij die zijn eigen graf had gegraven
kijkt aandachtig
op het werk van de doodgraver,
maar niet pedant:
voor deze
graaft een graf
niet voor zichzelf

Lec trok het SS-uniform van de dode man aan en begaf zich naar Warschau, waar hij leden van het Poolse verzet ontmoette. Daar zette hij zijn literaire vaardigheden in voor het publiceren van ondergrondse kranten. Hij sprak ook vloeiend Duits en schreef folders voor het verzet. Hij beëindigde de oorlog als majoor in het Poolse leger en vocht in veldslagen tegen de nazi’s.

4. Yoram Friedman

Yoram Friedman was vijf jaar oud toen nazi-troepen arriveerden in zijn Poolse geboorteplaats Blonie. Het was 1939 en binnen drie jaar werden Friedman en zijn familie gedwongen het beruchte getto van Warschau binnen te gaan. Ongeveer driekwart van de 400.000 Joden die in het getto woonden, werd vermoord door de nazi’s. Maar Friedman werd naar buiten gesmokkeld, waardoor hij op achtjarige leeftijd probeerde zichzelf in leven te houden in het door de nazi’s bezette Polen.

Aanvankelijk sloot hij zich aan bij een groep Joodse wezen die overleefden door boerderijen te plunderen, maar dat hield geen stand. Weer alleen klopte hij bij Poolse boeren aan om om hulp te smeken. Nadat hij was afgewezen en geslagen, werd hij opgenomen door een katholieke vrouw genaamd Magda. Ze leerde Friedman katholieke gebeden, hernoemde hem en waarschuwde hem nooit rond Polen te urineren omdat het zou onthullen dat hij besneden was. Lokale dorpelingen vermoedden niettemin dat Magda een Jood huisvestte en gaven haar aan bij de SS. Haar huis werd tot de grond toe afgebrand, maar Friedman kon ontsnappen.

Hij leefde in het wild en bond zich vast aan takken hoog in bomen om te slapen. Hij at wilde bessen en alle dieren die hij kon vangen. Een schijnbaar wonderbaarlijke toevallige ontmoeting met zijn vader duurde slechts enkele ogenblikken, toen de oudere Friedman door nazi’s werd betrapt en in een aardappelveld werd doodgeschoten. Friedman hervatte zijn katholieke identiteit, onder de naam Jurek, en hij vond werk op een boerderij. Zijn arm kwam op een dag vast te zitten in een tarwemolen en lokale artsen weigerden hem te behandelen toen ze beseften dat hij joods was, dus verloor hij zijn rechterarm volledig.

Maar Friedman overwon zelfs dit en vond een plaats in een weeshuis toen de Sovjets in Polen arriveerden. Drie jaar later werd hij gevonden door een Joods agentschap en arriveerde hij in Israël. Ondanks dat hij op dat moment analfabeet was, behaalde de tiener Friedman een master in wiskunde en bracht hij zijn leven door als leraar. In 2013 werd een film, Run Boy Run, geproduceerd op basis van zijn verhaal.

3. Rolf Joseph

De gebroeders Joseph, Rolph en Alfred, hadden alles tegen hen. Ze waren tieners in een joods gezin toen Hitler aan de macht kwam, en ze woonden in Berlijn. Hun vader had tijdens de Eerste Wereldoorlog voor Duitsland gevochten, dus ze klampten zich vast aan de hoop dat het goed zou komen met het gezin in zijn geboortestad. Maar in de jaren veertig werden de jongens alleen gelaten, hun ouders werden gearresteerd en afgevoerd door het naziregime. Niemand die de broers kende, kon hen samen onderdak bieden.

Ze woonden dus apart maar kwamen elke woensdag om 11.00 uur bij elkaar, tot op een ochtend in 1942. Rolf werd aangesproken door een Duitse soldaat en meegenomen voor verhoor. Hij werd door de Gestapo in een cel opgesloten en urenlang gegeseld om zijn schuilplaats en de verblijfplaats van zijn broer te onthullen. Rolf hield stand en hij zat de volgende dag in de trein naar Auschwitz. Rolf pakte een tang uit een gereedschapskist in het busje dat hem naar het treinstation bracht. Hij gebruikte ze om zich uit zijn handboeien te werken. Rolf en zijn medegevangenen waren in staat om een ​​plank van de zijkant van hun veewagen af ​​te breken en uit de trein te springen.

Toch was Rolfs vrijheid van korte duur. Op weg naar Berlijn werd hij verraden aan de Gestapo en opnieuw gearresteerd. Hij werd zo hard geslagen dat hij epilepsie kreeg. Maar Rolf was onbreekbaar en hij bedacht een plan. Toen hij alleen werd gelaten, krabde hij zichzelf en overtuigde zijn bewakers ervan dat hij aan roodvonk leed. De Duitsers, bang om iets te op te doen, brachten Rolf naar een ziekenhuis.

Een bewaker stond voor Rolfs kamer op de derde verdieping, dus hij sprong uit het raam. Ondanks dat hij een deel van zijn ruggengraat brak, kroop Rolf door de stad naar zijn oude schuilplaats. Zijn broer was daar, en de oude vrouw die ze had opgenomen, verplaatste ze naar een stuk land dat ze bezat in de buitenwijken van Berlijn. De broers werden in 1945 door de Sovjets bevrijd en Rolf werd ingenieur.

2. De familie Chiger

Een van de grootste Joodse getto’s die door de nazi’s zijn gecreëerd, bevond zich in Lwow, Polen. Toen de nazi’s binnenvielen, woonden er 200.000 joden in de stad, waarvan de helft vluchtelingen uit Duitsland. In juni 1943 liquideerden de Duitsers het getto, waarbij duizenden joden omkwamen. Weken daarvoor had een kleine groep onder leiding van een man genaamd Ignacy Chiger zich een weg gegraven door de vloer van hun gebouw, met alleen bestek. Ze wilden een schuilplaats vinden, maar voordat ze een nieuw huis konden vinden, werden ze gevonden door Poolse rioolarbeiders.

Onder hen was Leopold Socha, hoofdopzichter van het hele rioleringssysteem van de stad. Socha had begrip voor hun benarde situatie, maar overleven in de riolen was een hel. Het rioleringssysteem van de stad mondde uit in de snelstromende rivier de Poltwa. In het begin van hun 14 maanden durende verblijf onder de grond, gleed de oom van de kinderen de rivier in en werd weggespoeld tot aan zijn dood. Het riool werd gedeeld met de ratten van de stad, die probeerden het voedsel van de groep te stelen. Vijf weken na het verblijf werd de groep ontdekt door onvriendelijke arbeiders en moesten ze de duisternis in rennen.

Ze hadden het geluk om de arbeiders tegen het lijf te lopen die hen kenden, die hen dieper naar een nieuwe schuilplaats leidden. Als het hevig regende, liep hun deel van het riool onder water en bleef er maar een paar centimeter ruimte over. De ouders hielden hun kinderen met hun gezicht tegen het plafond gedrukt om te ademen. Krystyna Chiger ontwikkelde een fobie voor regen. “Ik zat te luisteren om te horen of het regende, en raakte in paniek zodra ik regendruppels hoorde”, zei ze later. Haar beide kinderen ontwikkelden mazelen, maar beiden overleefden op wonderbaarlijke wijze.

Een van de vrouwen was zwanger toen ze het riool inging. Toen hun baby werd geboren, dreigde het gehuil het bestaan ​​van de groep te verraden. Krystyna, die in 1947 getuigenis aflegde, beschreef hoe “ze dit kind bedekten met een wastafel. Het stikte en werd in de Poltwa gegooid.” Van de 21 die oorspronkelijk het riool ingingen, overleefden er slechts 10. Krystyna was dolblij toen de Sovjets arriveerden en ze het riool kon verlaten. Broeder Pawelek, te jong om zich veel van het leven in het riool te herinneren, was bang voor het licht en de mensen. Hij huilde om weer ondergronds te gaan.

1.  Michael Kutz

Michael Kutz was 10 toen de nazi’s in juni 1941 in Nieswiez, Wit-Rusland arriveerden. Aanvankelijk dwongen ze de 4.500 Joden van de stad om te werken. Kutz maakte overdag straten en toiletten schoon. ‘S Nachts sloop hij naar buiten en ruilde textiel voor voedsel, om hem en zijn moeder te voeden. Op 30 oktober lieten de nazi’s elke Jood samenkomen op het stadsplein. Degenen die konden werken, werden in één groep geplaatst om in leven te worden gehouden. De rest, inclusief de kinderen, zou worden doodgeschoten.

Nazi-soldaten marcheerden de veroordeelde 5 kilometer het platteland in. Velen werden onderweg doodgeschoten. De joden moesten zich volledig uitkleden en gingen naast een massagraf staan. Toch schoten de nazi’s niet al hun gevangenen neer voordat ze ze begroeven. Ze bevalen de overgeblevenen om in de put te springen om levend te worden begraven. Kutz aarzelde en een officier sloeg zijn hoofd in met een geweer. De jongen viel erin en werd langzaam begraven onder de doden en stervenden. Later herinnerde hij zich. “Ik probeerde als kind dode lichamen, dode delen van lichamen en alles weg te gooien en te kunnen ademen, en toen was het stil.”

Kutz kroop omhoog door de put met lichamen en zag dat er niemand was. Hij rende weg, nog steeds volledig naakt. Hij stopte pas toen hij een klooster bereikte, waar de nonnen hem kleren en wat te eten gaven. Ze waren echter te bang om een ​​Joodse wegloper te huisvesten, en Kutz stond er alleen voor. Uiteindelijk ontmoette hij een aantal Russische verzetsstrijders, die onder de indruk waren van Kutz’ overleving van de putten. Ze brachten de volgende drie jaar door in het bos en vochten tegen de binnenvallende troepenmacht. Slechts 12 andere Joden uit zijn stad overleefden.

Kutz schreef een autobiografie, If, By Miracle. De titel is geïnspireerd op de laatste woorden van zijn moeder, die hem werden gefluisterd tijdens hun mars naar de dodenkuil. ‘Als je het door een wonder overleeft, moet je getuigen’, zei ze tegen hem. Door de honger, het slechte slapen en de moeilijkheid om te vechten, zegt hij dat de laatste woorden van zijn moeder hem inspireerden om door te gaan.

Meer weten over de Holocaust? Over de gebeurtenissen in België heb je bijvoorbeeld Kinderen van de Holocaust of Overleven na de holocaust. Meer algemeen heb je Leven met de dood, Holocaust – De vernietiging van de Joden in Europa en Levensverhalen van daders en slachtoffers van de Holocaust.

Kijk je liever een film of documentaire kijk dan naar het uitstekende Schindler’s List of de 5 dvd’s tellende docuserie Holocaust met oa. Meryl Streep. Ook een aanrader is het fotoboek Het Auschwitz Album.