Top 10 fascinerende feiten en verhalen over haaien

Haaien wekken emoties op bij bijna elk mens, maar deze verbazingwekkende vissen zijn meer dan alleen moordmachines (en filmsterren). In de afgelopen jaren hebben onderzoeken geestverruimende vermogens en overlevingsstrategieën aan het licht gebracht wanneer ze worden geconfronteerd met een snel veranderende wereld. Wetenschappers kwamen ook veel vreemde primeurs tegen. Van maagdelijke geboorten tot eeuwenlang leven, haaien onthullen verslavende feiten over zichzelf. Ze komen ook met gevaarlijke mythen, waarvan sommige deze oude wonderen uiteindelijk zouden kunnen vernietigen.

10. Babyscans voor walvishaaien

Het uitvoeren van een echo is meestal niet gevaarlijk voor de arts. In 2018 gebeurde er echter een moeilijke eerste keer. De dames in kwestie waren ’s werelds grootste haaien. Walvishaaien zijn geen roofdieren, maar ze kunnen gemakkelijk een bus in de schaduw stellen. Ondanks hun enorme omvang hebben walvishaaien de neiging om te verdwijnen. Ze duiken regelmatig 1829 meter diep en beginnen aan een aantal geestverruimende tochten. Dit maakt het moeilijk om hun mysterieuze broedcyclus te begrijpen.

Weten wanneer en waar ze broeden, zou de bedreigde diersoort kunnen beschermen. Gelukkig hing een groep walvishaaien rond de Galapagos-eilanden en biologen scanden 21 vrouwtjes. Het kostte twee weken om apparatuur waterdicht te maken, de bewegende reuzen bij te houden en de andere kant in beeld te brengen van hun 25 centimeter dikke huid. Geen van hen was zwanger, noch werd hun voortplantingsbiologie duidelijk.

Er werden echter onschatbare gegevens verzameld, waaronder dingen die nog nooit eerder waren gezien, zoals eierstokken met follikels. Interessant genoeg onthulde het onderzoek ook een eigenaardige reactie: de haaien versnelden wanneer de scan werd geactiveerd, maar niet wanneer ze werden getagd. Dit suggereerde dat de echo hoorbaar was voor de vrouwtjes.

9. Eerste allesetende haai

Een studie uit 2018 verraste de experts. Haaien hebben de neiging om mentale beelden van bloedige rauwe vleesconsumptie te brengen. Decennialang wisten onderzoekers dat één veel voorkomende soort, de kaphamerhaai, zeegras in grote hoeveelheden opslokte. Desondanks werd aangenomen dat de haaien de planten per ongeluk hadden ingeslikt tijdens het jagen op prooien in zeegrasweiden. Toen gras 62 procent van de maaginhoud van een dier uitmaakt, begonnen scherpere wetenschappers zich echter dingen af te vragen.

Om de stengel-kauwende roofdieren te doorgronden, werd een speciale tank gemaakt. Nadat ze vijf haaien hadden gevonden, kregen ze zeegras met een speciale chemische handtekening. Hun dieet bestond voor 90 procent uit gras en voor tien procent uit inktvis. Na drie weken waren de haaien dikker. Deze bemoedigende winst had wetenschappelijke bevestiging nodig, en dat is waar de chemische tracer hielp. Het toonde aan dat de haaien meer dan de helft van de voedingsstoffen van het gras opslorpten. Dit maakte hen de eerste geregistreerde allesetende haaiensoort.

8. Oude haaienaanval

Het Natural History Museum van Los Angeles County bezit het fossiele skelet van een vliegend reptiel. Deze pteranodon heeft een haaientand in zijn nek. Verschillende bezoekers dachten dat de combinatie niet een oude moord suggereerde, maar wees op twee fossielen die per ongeluk tegen elkaar waren gedrukt. Dit zette onderzoekers ertoe aan om het reptiel opnieuw te onderzoeken. De onbekende soort pteranodon werd gevonden in Kansas. Het leefde ongeveer 85 miljoen jaar geleden, toen de regio een oceaan was. De haaiensoort was Cretoxyrhina mantelli, een uitgestorven klant die – in dit geval – werd geschat op een lengte van ongeveer 2,5 meter.

Uit het onderzoek bleek dat de tand diep onder de uitsteeksels van een wervel werd gedrukt. Er zat duidelijk een krachtige kaak achter de beet. Het was onwaarschijnlijk dat een stroming een losse tand in het karkas van het reptiel klotste voordat ze samen versteenden. Hoe de beet is ontstaan, is nog niet duidelijk. De haai zou op het drijvende lichaam van de pteranodon hebben kunnen aaseten. Van moderne haaien is ook bekend dat ze met grote snelheid op zeevogels inslaan. Dit zou kunnen betekenen dat de levende pteranodon op de golven dobberde, als een zeevogel, toen de massieve C. mantelli er tegenaan botste.

7. Springende reuzen

In 2018 vergeleek een onderzoek grote witte haaien en reuzenhaaien. In eerste instantie lijken ze niets met elkaar gemeen te hebben. De grote witte is een woest roofdier dat mensen bang maakt en de wereld in angst houdt. De reuzenhaai is eigenlijk een gigantische zeef, rustig op zoek naar minuscuul plankton. Waarnemingen van honderden reuzenhaaien in de buurt van Ierland vonden iets verrassends: de langzame reuzen, die tot 10 meter lang kunnen worden, konden springen. Videobeelden legden de dieren vast die zo hoog en snel braken als grote witte haaien.

Dit verpletterde het lang gekoesterde geloof dat het rustige, ronddrijvende kolossen waren. Video-analyse en opnameapparatuur die aan één haai was bevestigd, toonden aan hoe verkeerd dat beeld was. Deze haai had negen seconden en tien staartslagen nodig om vanaf een diepte van 28 meter naar het oppervlak te stormen. Het brak door op bijna 90 graden, kwam 1,2 meter boven de golven uit en bleef ongeveer een seconde in de lucht. Om al die cijfers in perspectief te plaatsen, zei een onderzoeker treffend: “Het is een beetje alsof je ontdekt dat koeien zo snel zijn als wolven.”

6. De overlevende van Florida

In 2014 kwamen duikers op een populaire plek in Florida iets gruwelijks tegen. Een mannelijke citroenhaai was doorboord door een metalen visstringer. Dit apparaat wordt door vissers gebruikt om hun vangst aan de lijn te houden. De haai heeft waarschijnlijk zo’n vangst ingeslikt samen met de stringer, die door de maag en de huid van het dier prikte. De citroenhaai overleefde niet alleen, maar hij gaf wetenschappers voor het eerst een beeld van hoe haaien gevaarlijke objecten verdrijven op een manier die ze nooit hadden gedacht.

In de volgende 14 maanden werd het mannetje 12 keer gezien. Bij elke gelegenheid werd de voortgang van het metaal uit het lichaam meer uitgesproken. In het begin stak er slechts een scherpe punt uit. Uiteindelijk werd de schacht beter zichtbaar en tegen de tijd dat hij in 2016 werd opgemerkt, was het object verdwenen. Een litteken had de wond vervangen. De citroenhaai overleefde meer dan 435 dagen met een diep gat, vermeed infectie en overwon waarschijnlijk ernstige schade aan zijn maag en lever. Haaien staan ​​bekend om hun snelle herstel. Deze zaak leverde echter het eerste bewijs dat hun ongelooflijke helende vermogens ook intern optreden.

5. Haaien krijgen kanker

Er doet een hoopvol gerucht de ronde dat haaien geen kanker kunnen krijgen. Helaas is dit niet waar. In feite weet de wetenschappelijke wereld al meer dan 150 jaar dat haaien ook de verwoestende ziekte kunnen ontwikkelen. Kanker is geregistreerd bij 23 haaiensoorten en in 2013 dook het eerste geval op bij grote witte haaien. De haai in kwestie is gefotografeerd in Australische wateren. Het droeg een enorme tumor op zijn mond, 30 centimeter lang en breed.

De hardnekkige misvatting dat haaien geen kanker kunnen krijgen, wordt gedreven door de haaienkraakbeenindustrie, die verwante producten promoot als een antikankerbehandeling. Deze industrie, samen met het ontvinnen van haaien, is een van de redenen waarom er jaarlijks ongeveer 100 miljoen haaien worden geslacht. Geen enkele studie heeft aangetoond dat haaienkraakbeen kanker voorkomt of geneest. Wetenschappers zijn er ook van overtuigd dat zelfs als haaien wonderbaarlijk resistent zouden zijn tegen kanker, het consumeren van hun weefsels de ziekte bij mensen niet zou bestrijden. De mythe is ook gevaarlijk voor kankerpatiënten, die afzien van traditionele behandelingen, die hen kunnen helpen, ten gunste van ineffectieve haaienproducten.

4. Rechtshandige haaien

In 2018 stelden wetenschappers de vraag: maakt de opwarming van de aarde haaien links- of rechtshandig? Dit verwijst naar de richtingsvoorkeur en niet naar het vingebruik. Australische onderzoekers verzamelden twee dozijn Port Jackson-haaieneieren en plaatsten de helft in een tank die was opgewarmd tot de temperatuur van de baai waaruit ze waren geschept, 20,6 graden Celsius. De overige 12 werden geïncubeerd in een tank die temperaturen simuleerde die tegen het einde van de eeuw waren voorspeld, mocht de klimaatverandering in het huidige tempo doorgaan.

Dit aquarium werd geleidelijk verwarmd tot 23,6 graden Celsius. De helft van de pups die in de warmere tank uitkwamen, stierf binnen een maand. De rest werd getest op ‘handigheid’. Om bij voedsel te komen, moesten ze een tak kiezen op een Y-vormige scheidingswand. De “bay”-groep toonde geen voorkeur, maar die uit de warmere tank hadden een duidelijke neiging om naar rechts te gaan. Dit automatische gedrag zou een ongelooflijke aanpassing kunnen zijn. Verwarmend water verhoogt het energieverbruik; de haaien groeien en metaboliseren sneller. Deze afvoer kan leiden tot kleinere hersenen. Door automatisch iets te doen, zoals altijd rechtsaf slaan bij een hindernis, ontwijkt het beperkt mentaal vermogen.

3. Pups zonder vader

Leonie de zebrahaai vaart rond in het Reef HQ Aquarium in Australië. Een paar jaar hebben zij en haar partner verschillende nesten gehad. Toen ze in 2012 van elkaar werden gescheiden, gingen haar verzorgers er rationeel vanuit dat er geen voortplanting meer zou zijn. In 2016 legde Leonie echter drie eieren die uitkwamen. Men dacht dat de drieling het resultaat was van opgeslagen sperma.

DNA-testen kwamen echter niet overeen met de mannen (met wie ze jarenlang geen contact had gehad). De pups droegen alleen de cellen van hun moeder. Aseksuele voortplanting was voorheen onbekend bij zebrahaaien. Dit maakt Leonie ook de eerste geregistreerde haai die overschakelt van seksuele reproductie met een partner naar de niet-papa-vereiste versie, parthenogenese genaamd.

Bij parthenogenese werkt een bepaald type eicel in wezen als sperma. Hoewel dit vaker voorkomt bij ongewervelde dieren en planten, nemen gevallen van gewervelde dieren die zich normaal gesproken voortplanten met partners die dit nu ongeslachtelijk doen, toe. Dieren zoals Komodovaranen, adders en zelfs kippen brengen nu soms nakomelingen voort zonder mannetjes. Hoe vreemd het ook lijkt, dit is goed nieuws voor zebrahaaien, die op de lijst van bedreigde diersoorten staan.

2. Baarmoeder-wisselende pups

Haaien stralen onafhankelijkheid uit. In 2018 manifesteerde deze tendens zich op een opmerkelijke manier. Het is bekend dat haaien hun nestgenoten in de baarmoeder opeten (of in dit geval de onbevruchte eieren). Tijdens een onderwater-echografie op een in gevangenschap levende geelbruine verpleegsterhaai, legde de scan dit pup-eet-pup-gedrag vast. Wat de onderzoekers verbijsterde, was hoe het gebeurde.

De haai heeft twee baarmoeders. Met die onafhankelijke geest glibberden de baby’s van de ene baarmoeder naar de andere om te snacken op hun onbevruchte broers en zussen. Dit maakt de geelbruine verpleegsterhaai niet alleen heel eigenaardig, maar het werpt ook licht op een documentaire uit 1993. Een cameraploeg vond een zwangere zandtijgerhaai. Ze merkten dat haar pups van baarmoeder verwisselden door een gat in haar zij.

Omdat het niet helemaal natuurlijk was (het gat was een wond), bewees het niet dat zandtijgers dit altijd deden. Dat was echter de eerste keer dat de bizarre baarmoederwisseling werd geregistreerd. Tawny-pups gluren ook. In een opmerkelijke bevinding steken ongeboren embryo’s soms hun hoofd uit de baarmoederhals en ervaren ze direct contact met de waterige buitenwereld.

1. 500 jaar oude haaien

Als er een prijs zou zijn voor ultieme gekheid, zou de eer naar de Groenlandse haai gaan. Op het eerste gezicht lijkt de soort saai en onopvallend. Maar de levensduur ervan is iets uit een sciencefictionroman. In 2016 werd de eerste poging gedaan om de levensduur van deze soort wetenschappelijk te meten. Achtentwintig van de langzaam bewegende Arctische haaien werden geoogst.

De groep was al dood door een ongeval veroorzaakt door visserij- en wetenschappelijke vaartuigen. Een van de eerste dingen die duidelijk werden, was dat de haaien langzaam groeien. Het feit dat sommige volwassenen 4,9 meter bereiken, suggereerde een lang leven. Om een ​​schatting te maken, gebruikten onderzoekers koolstofdatering. Het “lichaamsdeel” dat ze kozen, waren oogeiwitten die bij de geboorte werden aangemaakt. Interessant is dat radiokoolstofdatering meestal wordt geleverd met iets dat de ‘bompuls’ wordt genoemd. Deze handtekening werd veroorzaakt door de kernproeven van de jaren vijftig en zestig, waarbij een enorme hoeveelheid radiokoolstof vrijkwam.

Ongelooflijk maar het bleek dat sommige haaien meer dan 500 jaar oud zouden kunnen zijn. Nog meer geestverruimend, ze bereikten pas seksuele volwassenheid op 150-jarige leeftijd.

Er zijn veel boeken over haaien verschenen in het Nederlands. Lees het uitstekende Haaien van Steve Parker, Insiders – Haaien of Ooggetuigen – Haaien. Voor kinderen heb je het leuke Haai ahoi! en Grote Beesten – Haai.