10 verdorven geheimen van Salvador Dali

“Het enige verschil tussen mij en een gek is dat ik niet gek ben.”
–Salvador Dali

Salvador Felipe Jacinto Dali wordt zowel herinnerd voor zijn flamboyantie als om zijn surrealistische kunst. Het is altijd moeilijk geweest om te zeggen hoeveel van wat Dali aan de wereld presenteerde echt was en hoeveel zorgvuldig is gecreëerd als onderdeel van het merk Dali. Maar één ding is zeker: Dali had een smerige kant en seksuele problemen die meer waren dan alleen maar een pose.

10. Zelfmoord door de Dali-familie

In 1886, op 36-jarige leeftijd, pleegde Dali’s grootvader van vaderskant, Gal Josep Salvador, zelfmoord. Hij had last van depressies en vervolgingswaanzin, met de neiging om bevelen te geven aan mensen van wie hij dacht dat ze achter hem aan zaten. In 1886 verscheen de ‘ongelukkige gek’ op het balkon van zijn gehuurde appartement, schreeuwend dat dieven probeerden zijn geld stelen en hem te vermoorden. Alleen de tijdige komst van de politie weerhield hem ervan zich naar beneden te gooien. Zes dagen later lukte het hem echter, hij sprong van het balkon en landde op zijn hoofd op de binnenplaats, waar hij op slag dood was. Volgens een later krantenbericht zou hij diezelfde dag nog in een gekkenhuis zijn geïnterneerd. De familie Dali deed destijds echter geheimzinnig. De zelfmoord werd in de doofpot gestopt en Gals naam kwam niet voor in krantenberichten over het incident. De officiële overlijdensakte – gebaseerd op een verklaring van Gal’s advocaat-schoonzoon – verklaarde dat Gal stierf aan een ‘hersentrauma’ en dat Gal een katholieke begrafenis kreeg. De zelfmoord werd verborgen gehouden voor Gal’s kleinkinderen, net als de buitenechtelijke geboorte van Dali’s vader. Ondanks de beste pogingen van de familie Dali om de geheimen verborgen te houden, ontdekte Dali uiteindelijk de waarheid.

9. Masturbatieverslaving

Toen Dali een kind was, vergeleek hij zijn penis met die van zijn klasgenoten en vond hij deze ‘klein, zielig en zacht’. Zijn gevoel van ontoereikendheid werd alleen maar groter nadat hij een pornografische roman had gelezen waarin de hoofdpersoon opschepte dat hij het leuk vond om ‘vrouwen te laten kraken als een watermeloen’. Dali was bang dat hij nooit hetzelfde zou kunnen doen.

“Lange tijd ervoer ik de ellende van het geloof dat ik impotent was”, schreef Dali in zijn autobiografie, Onuitsprekelijke Bekentenissen. Zoals veel jongens van zijn leeftijd wendde hij zich tot de geneugten van zelfbevrediging. In Dali’s geval werd masturbatie echter de belangrijkste – en misschien zelfs enige – seksuele activiteit die hij zijn hele leven genoot. In zijn autobiografie beweerde hij dat hij dit tot ver in het volwassen leven volhield, vaak voor een spiegel. Masturbatie vervulde Dali niettemin met angst omdat men destijds dacht dat het impotentie, homoseksualiteit en waanzin veroorzaakte.

8. Dali associeerde seks met verval

Wat Dali’s ellende nog verergerde, waren de pogingen van zijn vader om hem voor te lichten over seks. Deze omvatten het weglaten van een boek dat expliciete foto’s bevatte van mensen die leden aan vergevorderde, onbehandelde geslachtsziekten. De foto’s van grotesk zieke genitaliën fascineerden en joegen de jonge Dali angst aan. Hij begon seks te associëren met bederf en verval, thema’s die later in veel van zijn beroemdste werken zouden verschijnen. Dali’s verbeeldingskracht was zo intens dat hij zei dat hij zich zelfs intra-uteriene beelden kon herinneren, die hij omschrijft als ‘de kleur van de hel’.

Het is dus geen verrassing dat Dali tijdens zijn jeugd een pathologische angst voor castratie ontwikkelde. Deze angsten en obsessies – samen met een levenslange fascinatie voor mieren – werden terugkerende motieven in zijn schilderijen. In ‘De grote masturbator’, Dali’s eerste belangrijke werk, rijst een vrouw op uit een naar beneden gericht hoofd, die is opgehangen boven een sprinkhaan die wemelt van mieren. De positionering van de mond van de vrouw naast een dun gekleed mannelijk kruis suggereert fellatio, terwijl het straaltje bloed op de dijen van de mannelijke figuur Dali’s castratieangst weerspiegelt.

7. Bedenkelijke seksualiteit

Als jonge man had Dali een zeer nauwe band met de Spaanse dichter Federico Garcia Lorca. Lorca zou naar verluidt tweemaal hebben geprobeerd Dali te verleiden om met hem naar bed te gaan, hoewel Dali dit later ontkende. Toen Lorca hoorde dat Dali zijn muze en de liefde van zijn leven had gevonden – Helena Deluvina Diakonoff, beter bekend als ‘Gala’ – was de dichter geschokt. Hij was ervan overtuigd dat de schilder alleen een erectie kon krijgen met een vinger in zijn anus. Ondanks deze beschuldigingen is de precieze aard van Dali’s relatie met Lorca nooit bevestigd. Meer algemeen is men het er echter over eens dat Dali mogelijk nog maagd was toen hij Gala ontmoette. De getrouwde Gala was 10 jaar ouder dan Dali en al berucht om haar lange lijst van geliefden.

Dali was volledig verliefd op haar, hoewel ze niet erg geliefd was bij degenen die het paar kenden. Kunsthistoricus John Richardson noemde Gala ‘een van de gemeenste vrouwen waarmee een grote moderne kunstenaar zichzelf ooit heeft opgezadeld. Haar kennen was een hekel aan haar hebben.’ Toen hij Gala ontmoette, vroeg Dali haar wat ze van hem wilde. Ze antwoordde naar verluidt: “Ik wil dat je me vermoordt.” Dali’s aantrekkingskracht op haar was onmiddellijk. Dali’s dominante vader had echter een hekel aan Gala. Hij nam ten onrechte aan dat ze een drugsverslaafde was die van Salvador een drugsdealer had gemaakt. Toen Dali erop stond de relatie voort te zetten, onterfde zijn vader hem. In een symbolisch gebaar voordat hij naar Parijs verhuisde om bij Gala te zijn, schoor Dali zijn hoofd kaal en begroef zijn haar op het strand.

6. Dali de voyeur

Er wordt algemeen aangenomen dat Dali seksuele bevrediging ontleende aan het kijken naar anderen, waaronder Gala, die seks hadden. Hij voelde zich aangetrokken tot androgyne lichamen – vrouwen met kleine borsten en mannen met vrouwelijke lijnen. Dali schreef over zijn ‘indringende voyeurervaringen’ tijdens zijn kindertijd en noemde zelfs een van zijn vroege schilderijen ‘Voyeur’. Er werd gezegd dat Dali wekelijkse orgieën hield, hoewel Dali in alle opzichten er zelf niet aan meedeed, behalve om te kijken.

Kunstcriticus Brian Sewell zei dat Dali hem ooit had gevraagd zijn kleren uit te doen, voor een Christusbeeld in de tuin van Dali te gaan liggen en te masturberen terwijl hij in een foetushouding opgerold was. Sewell zegt ervan overtuigd te zijn dat hij niet de eerste was die deze bizarre instructies opvolgde. Toen Cher en Sonny Bono Dali eens in zijn appartement ontmoetten, kwam hij net uit een orgie in een andere kamer. Cher speelde met een mooie, geverfde rubberen vis terwijl ze wachtte, alleen om van een vrolijke Dali te horen dat het een vibrator was.

5. Orwell vond hem ‘ziek en walgelijk’

In 1944 schreef George Orwell een essay met de titel “Benefit of Clergy: Some Notes on Salvador Dali.” De titel verwees naar Orwells perceptie dat Dali’s talent ervoor zorgde dat mensen hem ten onrechte als onberispelijk beschouwden. Orwell legde uit: ‘Als Shakespeare morgen naar de aarde terugkeert, en als zou blijken dat zijn favoriete recreatie het verkrachten van kleine meisjes in treinwagons was, zouden we hem niet moeten zeggen dat hij ermee door moet gaan omdat hij misschien nog een King Lear schrijft. . . Men zou in staat moeten zijn om tegelijkertijd de twee feiten in gedachten te houden dat Dali een goed tekenaar en een walgelijk mens is.

Orwell maakte ook bezwaar tegen Dali’s obsessie met necrofilie en met het “goed gemarkeerde uitscheidingsmotief” in schilderijen zoals “Le Jeu Lugubre”, hierboven afgebeeld. Op dat werk is onder meer een mannelijke figuur te zien die ondergoed met uitwerpselen draagt, een afbeelding die in verschillende latere werken van Dali wordt herhaald.

Uiteindelijk concludeerde Orwell dat mensen zoals Dali “ongewenst zijn, en dat er iets mis is met een samenleving waarin ze kunnen gedijen.”

4. Zijn ‘psychotische puinhoop’ van een roman

In 1943, terwijl hij in ballingschap was in de Verenigde Staten, schreef Dali zijn enige fictiewerk, Verborgen Gezichten. Het boek behandelde de capriolen van een groep excentrieke aristocraten tijdens de Tweede Wereldoorlog en was, in de woorden van de uitgever, “een grafschrift van het vooroorlogse Europa”.

Dali zei in typische zelfgenoegzame stijl dat hij vier maanden lang “14 onverbiddelijke uren per dag” aan het schrijven van de roman besteedde “omdat als ik het niet had geschreven, een ander het zou hebben gedaan . . . en slechter.” Terwijl Dali’s autobiografie fictie was die zich voordeed als waarheid, was Hidden Faces waarheid die zich voordeed als fictie. In een profetische scène zit een verslagen Hitler alleen in het Adelaarsnest van Berchtesgaden, omringd door ‘de grootste kunstschatten ter wereld’, luisterend naar Wagner en uitzinnig tegen de Joden en Jezus Christus.

De recensies voor de roman waren over het algemeen gunstig, hoewel The Times het bekritiseerde als adjectief beladen proza, de meanderende stijl en het extravagante sentiment. Zelfs Haakon Chevalier, die de roman in het Engels vertaalde, schreef in zijn voorwoord dat Dali ‘uitgebreide slingers van overtolligheid’ en ‘glitterend vuurwerk van hyperbolen’ gebruikte. Kirkus Reviews noemde het echter ‘verbluffend’, terwijl The Spectator – de algemene consensus samenvattend – schreef: ‘Het is een psychotische puinhoop en ik heb ervan genoten.’

3. Hij sloeg zijn vrouw

In 1980, op 76-jarige leeftijd, werd Dali gedwongen met pensioen te gaan vanwege verlamming. Door de motorische stoornis kon hij geen penseel vasthouden en naarmate zijn toestand verslechterde, werd hij minder tolerant ten opzichte van Gala’s voortdurende zaken. Gala gebruikte ook de inkomsten uit Dali’s kunst om geld en geschenken te geven aan haar minnaars, die voornamelijk jonge mannelijke kunstenaars waren. En in plaats van bij hem in zijn studio te blijven, zoals ze ooit had gedaan, liet Gala Dali uren of dagen achter elkaar alleen.

Die onoplettendheid drong uiteindelijk tot Dali door. Hij sloeg Gala zo hard dat hij twee van haar ribben brak. Om hem te kalmeren, gaf Gala hem naar verluidt grote doses Valium en andere kalmerende middelen, waardoor hij lusteloos werd. Vervolgens zou ze hem “onbekende hoeveelheden van een of meer soorten amfetamine” hebben gegeven, die “onomkeerbare neurale schade” veroorzaakten. Maar tegen die tijd was Dali al een trillend, gekrompen wrak, levend in voortdurende angst dat de tachtigjarige Gala hem zou verlaten voor haar geliefde, Jesus Christ Superstar-acteur Jeff Fenholt.

2. Dali propte het lijk van zijn vrouw in een auto

Gala verliet Dali, maar niet voor een andere man. Op 10 juni 1982 stierf Gala op 87-jarige leeftijd in een ziekenhuis in Barcelona. Omdat het haar wens was om begraven te worden in Pubol Castle, moest Dali een manier vinden om haar terug naar Pubol te krijgen zonder juridische complicaties. Uiteindelijk legde Dali’s entourage Gala’s lichaam achter in haar Cadillac, gestut met een verpleegster ernaast alsof ze nog leefde. Dali bracht dokters uit Barcelona mee om Gala te balsemen, die toen gekleed was in haar favoriete rode Dior-jurk en begraven in een graf in de crypte van het kasteel. Een paar nachten na de begrafenis werd Dali op zijn knieën voor Gala’s graf gevonden, trillend van angst. Hoewel hij Gala was gaan verachten, kon hij nauwelijks zonder haar functioneren. Hij koos ervoor om in Pubol te blijven, hoewel hij constant snikte en urenlang dierengeluiden maakte. Hij leed aan hallucinaties en hield op een gegeven moment vol dat hij een slak was.

1 ‘Een invalide uit de hel’

Op 30 augustus 1984 vatte het bed van de 80-jarige Dali vlam. Hij liep eerste- en tweedegraads brandwonden op over 18 procent van zijn lichaam, inclusief aan beide benen, zijn rechterarm en zijn lies. De brand werd veroorzaakt door een kortsluiting in het elektrische systeem van Pubol, mogelijk het gevolg van Dali’s onophoudelijke gebruik van een verouderde belknop die aan zijn pyjama was bevestigd. Een verpleegster vond hem half bewusteloos op de grond en gaf hem mond-op-mondbeademing, ook al noemde hij haar steeds “Teef! Crimineel! Moordenaar!’

Na de brand werd Dali, in de woorden van een schrijver van Vanity Fair, ‘een invalide uit de hel’. Hij heeft met opzet zijn bed bevuild. Hij schreeuwde naar zijn verpleegsters en spuugde naar hen, terwijl hij hun gezicht krabde met zijn lange, onverzorgde nagels. Soms weigerde hij een pil te nemen, tenzij ze er ook een meenamen. Na zijn herstel verhuisde Dali naar het Theater-Museum Dali, dat hij had gesticht in de nabijgelegen stad Figueres. Toen hij weigerde te eten, stopten artsen een voedingssonde in zijn keel en in zijn maag. Hij werd uitgemergeld en de buis maakte zijn spraak nog minder coherent. Hij stierf op 23 januari 1989 aan hartfalen veroorzaakt door een longontsteking. Dali had ooit gezegd dat hij zijn lichaam zou laten invriezen in de hoop op een opstanding. In plaats daarvan werd hij gebalsemd en begraven in het Theater-Museum Dali, waar je vandaag zijn crypte kunt bezoeken.

Meer weten over Dali? Een goed algemeen boek is Salvador Dali – opkomst en ondergang van een geniale gek. Voor zijn eigen geschriften kan je Mijn impressies en persoonlijke herinneringen lezen of Mijn leven als genie. In de Taschen serie over kunstenaars heb je ook Dali (Engelstalig maar erg goedkoop nu).